اصول برنامه ریزی درسی
برنامه ریزی درسی در وهله اوّل به عنوان یکی از انواع برنامه‌ریزی‌ها باید با اصول تدوین برنامه ریزی مطابقت داشته باشد، یعنی باید سه گام اصلی برنامه ریزی در تدوین آن رعایت شده باشد:
- متناسب با اهداف موردنظر تدوین شده باشد؛
- وظایف مورد نیاز برای رسیدن به هدف را مشخص کرده باشد؛
- ساز و کاری برای ارزیابی نتایج بدست‌آمده داشته باشد.
در وهله دوّم، برای تدوین برنامه ریزی درسی به عنوان یک نوع خاص برنامه ریزی، مسلماً رعایت اصول خاصی نیز باید مدنظر قرار بگیرد. در زیر به بخشی از اصول برنامه ریزی درسی اشاره می کنیم:
- قبل از شروع تدوین برنامه ریزی درسی باید نیازسنجی لازم انجام شده و اهداف بطور واضح مشخّص شوند. فراموش نکنیم که تحقیق و بررسی پیش نیاز انواع برنامه ریزی ها می‌باشد؛
- هر برنامه‌ریزی درسی یا باید جزئی از یک برنامه ریزی کلّی‌تر باشد و یا متشکل از برنامه ریزی های جزئی‌تری باشد؛ به عبارت دیگر، باید سلسله مراتب اهداف خود را برای تدوین برنامه ریزی درسی مدنظر قرار دهیم و متناسب با آنها برنامه ریزی های مختلفی داشته باشیم؛
- در برنامه ریزی های درسی برای هر موضوعی طبیعتاً باید سطح دانش‌آموز و دانسته‌های قبلی او در آن حوزه را مدنظر قرار دهیم؛
- برنامه ریزی های درسی باید متوالی و پیوسته باشند تا نهایتا دانش‌آموز را به سمت رسیدن به هدف اصلی یعنی رشد و تکامل جامعه هدایت کنند؛
- در برنامه ریزی های درسی بصورت کلان باید امکان تامین منابع مالی برای اجرای برنامه وجود داشته باشد، برنامه درسی باید متناسب با امکانات محلی، منطقه‌ای و کشوری انجام شود؛
- در تدوین برنامه درسی باید روش یادگیری، محتوای درسی و همه جوانب آموزشی دیگر مدنظر قرار بگیرد؛
- برنامه ریزی‌های درسی نباید آرمان‌گرایانه باشند و باید امکان تحقق آنها در زمان تعیین‌شده و با توجه به منابع موجود، وجود داشته باشد؛
- در مراحل اجرای برنامه ریزی های درسی، باید آنها را ارزیابی و در صورت نیاز تصحیح کرد.
انواع برنامه ریزی درسی
برای برنامه ریزی درسی طبقه‌بندی‌های مختلفی ارائه می‌شود. می‌توان بر اساس سه معیار گستره زمانی، گستره موضوعی و گستره مخاطبین، طبقه‌بندی‌های زیر را برای انواع برنامه ریزی درسی ارائه کرد:
انواع برنامه ریزی درسی بر اساس گستره زمانی
در یک برنامه ریزی صحیح، به منظور دستیابی به اهدافی که تعیین کرده‌ایم باید برنامه ریزی های متفاوتی از لحاظ زمانی در نظر داشته باشیم. انواع برنامه ریزی ها بر اساس گستره زمانی به سه گروه تقسیم می‌شوند:
- برنامه ریزی طولانی مدّت
- برنامه ریزی میان مدّت
- برنامه ریزی کوتاه مدّت
در یک مثال ساده به منظور تدوین یک برنامه‌ریزی صحیح برای آموختن یک زبان خارجی در سطح ابتدایی اگر مدّت زمان یک سال را برای رسیدن به این هدف در نظر بگیریم، این هدف را به اهداف کوچکتر تقسیم کرده و مدّت زمان دستیابی به هر یک از این اهداف کوچکتر را مشخّص می‌کنیم. سپس برای هر یک از بازه‌های زمانی مشخّص‌شده برنامه‌ای را تدوین می‌کنیم.
انواع برنامه‌ریزی درسی بر اساس گستره موضوعی
انسان های موفّق ضمن اینکه یک برنامه کلّی برای زندگی خود دارند و بر اساس این برنامه به اهداف نهایی خود دست می‌یابند، برای موضوعات مختلف نیز برنامه‌ریزی‌های مجزایی دارند. به این معنا می توان برنامه ریزی ها را از لحاظ موضوعی از هم تفکیک کرد. مثلاً شخصی که برای کنکور آماده می‌شود، می‌تواند برای خواندن دروس عمومی و دروس تخصّصی برنامه‌ریزی‌های مجزّایی را در نظر بگیرد.
انواع برنامه‌ریزی درسی بر اساس گستره مخاطبین
برنامه‌ریزی درسی بر اساس مخاطبین خود می‌تواند به سه گروه تقسیم شود:
- برنامه ریزی فردی
- برنامه ریزی گروهی
- برنامه ریزی سازمانی
برنامه ریزی فردی، متناسب با اهداف، زمان و ویژگی‌های فرد خاصی تدوین می‌شود، امّا در برنامه ریزی های گروهی شرایط همه افراد گروه به منظور تدوین برنامه در نظر گرفته می‌شود. برنامه ریزی های سازمانی یا آموزشگاهی مخاطبین بسیاری دارد و برای تدوین چنین برنامه‌هایی افراد متخصص در این زمینه، میانگین شرایط را برای افراد در نظر می‌گیرند. بدیهی است در برنامه ریزی های گروهی و سازمانی، اعضای تشکیل‌دهنده گروه‌های مخاطب برای رسیدن به اهداف یکسانی تلاش می‌کنند.
